Amr bin Âs Camii

Cami girişi ve Allahü Ekber yazısı.

Amr bin Âs Camii (Arapça: جامع عمرو بن العاص) Hicrî takvime göre 22, miladi takvime göre 642/643 yılında Kahire'nin güneyinde yeni kurulan şehir Fustat'ta Amr bin Âs tarafından inşa edilmiş bir camidir. Amr bin Âs Camii, Mısır ve Afrika'da inşa edilen ilk cami olma özelliğini taşımaktadır. Cami, Amr bin Âs'ın ordugâhının kurulduğu nokta üzerine inşa edilmiştir.

Mimari tarihi

Çok basit bir mimariye sahip olan caminin olduğu noktada, bazı biliminsanların iddiasına göre eskiden bir kıpti kilisesi harabesi bulunmaktaydı. 1672'de Mısır'a giden Evliya Çelebi de bu rivayeti aktarmakta ve buna ek olarak burada bir Rum kilisesi de bulunduğunu aktarmaktadır. Kindî’nin yazdığına göre, Halife Muâviye’nin isteğiyle Mısır Valisi Mesleme, 673 yılında ilk camiyi yıktırarak doğu ve kuzey tarafından daha geniş olarak yaptırmış, Makrizî’ye göre dört köşesine dört minare ilâve ettirmiştir. Bunların İslâm sanatında ilk minareler olduğu kabul edilmektedir.

Şadırvan

Semavi Eyice, İslam Ansiklopedisi'nde yazdığı madde'de cami hakkında ayrıca şunları yazmaktadır:

"Mısır Valisi Abdülazîz b. Mervân ise 79’da (698-99) burayı batı tarafından daha geniş olarak yenilemiştir. 711-712’de Kurre b. Şerîk el-Absî, Velîd b. Abdülmelik’in emriyle yaptırdığı tamirde yarım daire biçiminde mihrap ilâve ettirmiş, Amr zamanında yapılan minberi kaldırtarak yeni bir minber koydurmuştur. 133’te (750-51) Vali Sâlih b. Ali kuzeye dört dizi sütun ilâve ettirerek camiyi genişletmiş, 175’te (791-92) Hârûnürreşîd zamanında, Mısır Valisi Mûsâ b. Îsâ caminin arka tarafına Ebû Eyyûb Rahbesi diye tanınan bir sahn-revak ilâve ettirmiştir. Yolu daraltan bu ekin daha sonra yarısı yıkılarak yol genişletilmiştir. 827’de Abdullah b. Tâhir camiyi yeni baştan yaptırarak batı tarafından bir misli daha büyütmüştür. Böylece sütunların sayısı 378’e yükselmiş, ölçüleri tahminlere göre 110 × 87 m. kadar olmuştur. Suâd Mâhir Muhammed’e göre ise caminin ölçüleri 112,5 × 120,5 m. olmuştur ki bu ölçüler bugünkülere uygundur. Bu sırada caminin kapıları on üçe, minareleri ise beşe çıkmıştır. 985’te camiyi ziyaret eden Mukaddesî duvarlarda mozaik süslemeler gördüğünü belirtmekte, Yâkūt da 997’de mozaiklerin tamir edildiğinden bahsetmektedir. IX ve X. yüzyıllarda yapılan birçok ekleme ve süslemelerden sonra 568’de (1172-73) Selâhaddîn-i Eyyûbî camiyi tamir ettirmiş, 1250-1257 yılları arasında ve 666’da (1267-68) Zâhir Baybars, 1288’de el-Melikü’l-Mansûr Kalavun emriyle Emîr Baybars Çaşnigîr, 1303 zelzelesinden bir yıl sonra da Emîr Sâlâr tarafından tekrar tamir ettirilmiştir."

Kaynakça

Özel

Genel

• K.A.C. Creswell: Early Muslim Architecture ; 2: Early ʿAbbāsids, Umayyads of Cordova, Aghlabids, Ṭūlūnids, and Samānids, A.D. 751—905. Oxford Univ. Press, Oxford 1940, S. 171–196 (Nachdruck: Hacker Art Books, New York 1979, ISBN 0-87817-176-2). 
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme, X, 191-194.
• E. T. Richmond, Moslem Architecture 623 to 1516, London 1926, s. 11-14.
• L. Hautecœur – G. Wiet, Les mosquées du Caire, Paris 1932, I, 199-207.
• K. A. C. Creswell, Early Muslim Architecture, Oxford 1932, s. 28, 99, 100.
• A Short Account of Early Muslim Architecture, London 1958, s. 11, 13-14, 140, 234-248.
• Suâd Mâhir Muhammed, Mesâcidü Mısr ve evliyâühe's-sâlihûn, Kahire 1971, I, 61-76.
• R. B. Parker – R. Sabih, Islamic Monuments in Cairo - A Practical Guide (ed. C. Williams), Cairo 1985, s. 50-52.
• Doris Behrens-Abouseif, The Minarets of Cairo, Kahire 1985, s. 47-49.
• E. K. Corbett, “The History of the Mosque of Amr”, JRAS (1891), s. 759-800.
• Doris Behrens-Abouseif, Islamic architecture in Cairo : an Introduction, American University in Cairo Press, Cairo 1996, ISBN 977-424-203-3, S. 47–50.